در چند تابستان گذشته، به محض اینکه پاهایمان را از خانه بیرون می‌گذاشتیم شاهد هجوم موجودات ریز سفیدرنگی به سمت دهان و چشمان‌مان بودیم تا جایی که حضور در محیط شهری را غیر قابل تحمل می‌کرد اما به مدد مبارزه بیولوژیک، امسال از این مهمان‌های ناخوانده خبری نیست.
از تابستان ۱۳۹۳، در تهران شاهد فعالیت گونه‌ای حشره سفیدرنگ روی درختان توت بودیم که تا سال گذشته با حضور انبوه خود، نگرانی و مزاحمت فیزیکی را در معابر، بوستان‌ها و محیط شهری برای پایتخت‌نشینان ایجاد کرده بود.
چرخه زندگی سفید بالک‌ها شامل شش مرحله تخم‌ریزی، پوره سن اول، پوره سن دوم، پوره سوم، شفیره و در نهایت حشره بالغ می‌شود و تولید مثل آنان به دو روش جنسی و بکرزایی است، این حشره رفتار تغذیه‌ای پیچیده‌ای دارند و محل‌های مناسب برگ را برای تغذیه خود جست‌وجو می‌کند.
برخلاف نگرانی و دلهره‌ای که از به خاطر برخی شایعات درباره خطرناک بودن سفیدبالک‌ها، این مهمانان سفیدرنگ، ناقل بیماری به انسان نیستند اما ممکن است با تجمع در دستگاه تنفسی و بینی آلرژی ایجاد کنند.
در آن سال‌ها به دلیل ازدیاد سفید بالک‌ها و مزاحمت برای شهروندان، اقدامات عجولانه و غیر کارشناسانه‌ای مثل نصب نوارهای زرد و سم پاشی در تهران انجام شد که به دلیل تماس مستقیم با شهروندان و عوامل زنده دیگر راه صحیحی نبود.
امسال، فصل ازدیاد سفید بالک‌ها فرا رسیده اما خبری از آنها در آسمان شهر نیست، همین موضوع باعث شد درخصوص اقدامات انجام شده برای کنترل این حشره و وضعیت آن در تابستان امسال با شهاب منظری عضو هیأت علمی و رئیس بخش تحقیقات رده‌بندی حشرات مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور به گفت‌وگو بپردازیم.
سفید بالک‌ها غذای زنبورها شدند
وی در این باره گفت: از سال ۹۳ روی کنترل جمعیت سفیدبالک متمرکز شدیم و نهایتاً یک تیم مراقبتی به نام شبکه مراقبت سفیدبالک توت تشکیل شد که بر اساس تحقیقات صورت گرفته و یافته‌های حاصله، هرساله دستورالعمل‌هایی تهیه و اجرایی شد.
منظری ادامه داد: حدود دو سال و نیم پیش که اولین مورد از پارازیتیسم این سفیدبالک (فعال شدن زنبور روی سفیدبالک) مشاهده شد، تمامی برنامه‌ریزی‌ها در راستای آسیب ندیدن این حشره مفید انجام شد.
رئیس بخش تحقیقات رده‌بندی حشرات تصریح کرد: اوج فعالیت این زنبور در سال گذشته باعث شد تا شاهد کاهش سفیدبالک ها نیز باشیم و شکایت مردمی مبنی بر افزایش فعالیت سفیدبالک ها در مناطق شهر گزارش نشد، جمعیت این زنبور با توجه به اقدامات صورت گرفته افزایش یافت و سفیدبالک را تحت کنترل قرار داد.
وی اضافه کرد: بررسی‌های فعلی نشان می‌دهد که این زنبور نسبت به سال گذشته نیز زودتر در شهر فعال شده است و هم‌زمان با فعالیت سفیدبالک، جمعیت آن را کنترل می‌کند. امسال تا به امروز گزارشی مبنی بر اینکه وجود سفیدبالک باعث بر هم زدن آسایش شهروندان شده است، وجود نداشته و در ۲۲ منطقه شهرداری تهران فعالیت این حشره مشهود نیست. اگر اقدامات کنترلی بر این اساس پیش برود، پیش‌بینی می‌شود که در ادامه فصل و در پاییز امسال شاهد جمعیت حداقلی و غیرمحسوس سفید بالک باشیم.
منظری با اشاره به اینکه جمعیت سفیدبالک‌ها توسط زنبور کنترل شده است، عنوان کرد: زمانی مردم به حضور این سفیدبالک آگاهی پیدا کردند که تعداد آنها به چشم آمد و زیاد شد در حالی که سالیان سال است که گونه‌های دیگری از سفیدبالک‌ها در فضای شهر تهران حضور دارند اما تراکم آنها به اندازه‌ای نبوده که به چشم بیاید. این مسئله بیانگر به تعادل رسیدن جمعیت آنها با دشمنان طبیعی خود، به ویژه زنبورهای پارازیتوئید است، از همین رو تلاش کردیم این وضعیت برای سفیدبالک توت نیز ایجاد شود که از سال گذشته شاهد چنین وضعیتی ایجاد شده است.
عضو هیأت علمی مؤسسه گیاه‌پزشکی با بیان اینکه اکثر حشرات تک‌خوار نیستند و از یک میزبان تغذیه نمی‌کنند، اظهار کرد: میزبان سفیدبالک در محیط‌های کشاورزی جنوب کشور درختان مرکبات است اما در تهران به دلیل وفور میزبان گیاهی دیگر، یعنی درخت توت که در اکثر مکان‌ها کاشته شده، شروع به فعالیت کرده و جمعیت خود را افزایش داد.
وی در توضیح عملکرد دشمن طبیعی سفیدبالک، گفت: زنبورهای پارازیتوئید سفیدبالک‌ها بسیار ریز هستند و جثه آنها حدود یک میلی‌متر است، این زنبورها در مرحله پورگی سفیدبالک روی آنها تخم‌ریزی می‌کنند و جنین این زنبور در داخل بدن سفیدبالک شروع به رشد و تغذیه می‌کند و در نهایت به جای خروج سفیدبالک از آخرین سن پورگی، زنبور خارج می‌شود.
منظری توضیح داد: زنبورهای پارازیتوئید سفیدبالک‌ها حشرات مفیدی هستند و ضرری برای انسان ندارند، این زنبورها میزبان خود را پیدا کرده و از آن تغذیه می‌کنند و تراکم جمعیت آنها بستگی به تراکم جمعیت میزبان آنها دارد. سفیدبالک‌ها از میزبان گیاهی خود و زنبورها از میزبان جانوری خود، یعنی سفیدبالک‌ها تغذیه می‌کنند و ضرری برای انسان‌ها ندارند.
وی نتایج اقدامات علمی کنترلی در پنج سال اخیر را مثبت دانست و افزود: فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش شهروندان و اصحاب رسانه نیز سبب شد تا از انجام یک سری فعالیت غیر ضروری، پرهزینه و غیر علمی جلوگیری شود، چرا که کاهش جمعیت حشرات به هر قیمت و نحوی صحیح نیست.
رئیس بخش تحقیقات رده‌بندی حشرات مؤسسه گیاه پزشکی اضافه کرد: به عنوان مثال ساده‌ترین و رایج‌ترین شیوه برای کنترل آفات گیاهی استفاده از سموم شیمیایی است ولی باید توجه داشت که کاربرد این سموم به ویژه در محیط شهری، با توجه به تماس مستقیم با شهروندان و عوامل زنده دیگر با محدودیت‌های مرتبط با سلامت آنها همراه است.
منظری ادامه داد: با بررسی‌های میدانی وسیع تیم تحقیقاتی در سه سال اول، علاوه بر سایر دشمنان طبیعی سفیدبالک توت، دو گونه زنبور پارازیتوئید در مناطق مختلف شهر تهران جمع‌آوری و شناسایی شد و همچنین شیوه‌های حفظ و حمایت در راستای کنترل بیولوژیک این حشره، به‌عنوان یکی از مناسب‌ترین و سالم‌ترین روش کنترل آفات در فضای سبز شهری، عملیاتی شد.
عضو هیأت علمی مؤسسه گیاه‌پزشکی تصریح کرد: شبکه مراقبت سفیدبالک توت تیمی متشکل از کارشناسان سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران از ۲۲ منطقه شهرداری و دو تن از اعضای هیأت علمی مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی است که هدایت علمی برعهده محققان مؤسسه و اقدامات اجرایی برعهده کارشناسان سازمان بوستان‌ها است.
ایرنا